چرم طبیعی چیست؟

مقدمه:
چرم طبیعی از دیرباز تاکنون نقش بی‌بدیلی در تمدن انسان ایفا کرده است. این ماده طبیعی و اصیل، با گذشت قرن‌ ها نه تنها از اهمیت آن کاسته نشده، بلکه امروزه به نمادی از اصالت و کیفیت در صنایع مختلف تبدیل شده است.سیر تحول چرم در طول تاریخ نشان می‌دهد که چگونه این ماده ارزشمند از کاربردهای اولیه مانند پوشش و سرپناه، به عنصری کلیدی در صنایع مدرن تبدیل شده است. از صنعت مد و پوشاک گرفته تا مبلمان، خودروسازی و حتی تجهیزات پزشکی، چرم همواره جایگاه ویژه‌ای داشته است.

این ماده طبیعی که از دباغی پوست حیوانات به دست می‌آید، ترکیبی منحصر به فرد از دوام، انعطاف‌پذیری و زیبایی را ارائه می‌دهد. در این مقاله، به بررسی جامع انواع چرم، ویژگی‌ها و کاربردهای آن می‌پردازیم.

شناخت چرم و تاریخچه آن

1. تعریف چرم:
   چرم ماده‌ای طبیعی است که از فرآوری پوست حیوانات از طریق فرآیند دباغی به دست می‌آید. این فرآیند پوست فسادپذیر را به ماده‌ای پایدار و با دوام تبدیل می‌کند.
2. تاریخچه چرم:
   استفاده از چرم به عصر حجر بازمی‌گردد. انسان‌های اولیه از پوست حیوانات برای محافظت در برابر سرما و عوامل محیطی استفاده می‌کردند. با گذشت زمان، تکنیک‌های دباغی پیشرفت کرده و چرم به کالایی ارزشمند تبدیل شد.

انواع چرم حیوانی

وقتی صحبت از انواع چرم می‌شود، نکته اصلی کیفیت آن است، اما در واقع به این معنی است که چرم از کدام حیوان به دست می‌آید. منابع اصلی چرم عبارتند از؛چرم گاوی، چرم گوسفند، بز، گوساله، بره، خوک، چرم شتر، چرم شتر مرغ، چرم مار، چرم کورکودیل، چرم گوزن

دباغی چرم چیست؟

به طور کلی به فرآیند تبدیل پوست حیوانات مختلف به چرم، دباغی می گویند. دباغی کردن شامل مراحل دشوار و خسته کننده ای است. این اثر بسیار قدیمی و فنی است. بسته به پوست حیوانی که برای تولید چرم استفاده می شود، روش های دباغی کردن پوست از چند روز تا چند ماه طول می کشد. در فرآیند دباغی چرم، پشم و چربی به چرم یا پوست صنعتی تبدیل می‌شود. برای جلوگیری از ورود و نفوذ میکروارگانیسم ها و عوامل موثر خارجی به پوست و از دست ندادن خواص اولیه، باید تغییری در پوست ایجاد شود.

دباغی چرم چگونه انجام می شود؟

دباغی چرم نیاز به تجهیزات خاص و پیچیده ای ندارد. اگر تکنیک را در چند مرحله از این کار یاد بگیرید، حتی می توانید پوست را در کمترین حد ممکن و بدون تجهیزات خاص به چرم تبدیل کنید. از آنجایی که چرم همراه عصر حجر بوده و از ابتدا نیازی به ساخت ابزارهای پیچیده نداشته است، اکنون نیز می توان آن را با تجهیزات کم اما حوصله فراوان تولید کرد. در واقع صبر و تجربه اصلی ترین تجهیزات مورد نیاز برای دباغی کردن پوست است.

روش های مختلف دباغی کردن پوست

دباغی و تولید چرم به دو دسته تقسیم می شود:

1. دستی (سنتی)
2. ماشینی (صنعتی)

تحقیقات نشان می دهد که زمان پردازش و استفاده از مازوج و جو در دباغی دستی یا سنتی طولانی تر است. این امر دباغی سنتی را بهتر از دباغی ماشینی می کند. سه نوع ماده در فرآوری چرم استفاده می شود:

• گیاهی
• شیمیایی
• روغنی

دباغی چرم با مواد گیاهی

در روش گیاهی دباغی چرم از تانن ها و سایر اجزای گیاهی مانند چرم، برگ، شاخه، ساقه، ریشه میوه و … برای دباغی چرم استفاده می شود. این نوع چرم فوق العاده نرم و قهوه ای رنگ است. عوامل موثر بر دوام آنها ترکیب رنگ پوست و مواد شیمیایی استفاده شده است.

دباغی با مواد شیمیایی

در روش شیمیایی از مواد معدنی مختلف به همراه مواد شیمیایی استفاده می شود.

1. دباغی پوست با نمک‌های کروم
2. دباغی پوست با زاج سفید
3. دباغی پوست با نمک‌های آهن

دباغی چرم با مواد روغنی

در این نوع دباغی از مواد روغنی استفاده می شود. مواد چرب به دست آمده از روغن ماهی و برخی روغن های گیاهی با خواص درمانی (مانند روغن آفتابگردان). از این نوع دباغی برای پوست شوکا و بز کوهی استفاده می شود. از این نوع چرم برای ساخت لباس و دستکش استفاده می شود.

انواع چرم طبیعی موجود در بازار

چرم ساده (الگانت)

چرم ساده یا الگانت عمدتاً از پوست حیواناتی مانند گاو، شتر، بز و گوسفند تولید می‌شود که هر کدام ویژگی‌های منحصر به فردی به محصول نهایی می‌بخشد. این چرم از لایه سطحی و باکیفیت پوست تهیه می‌شود که آن را به یکی از بادوام‌ترین انواع چرم تبدیل کرده است.

ویژگیهای چرم ساده الگانت: صاف و بدون طرح، نیمه مات، واکس خور

چرم ورنی

مانند چرم الگانت از بالاترین لایه پوست حیوان به دست می‌آید و  دارای استحکام بالایی است. چرم ورنی رویه کاملا صاف و صیقلی دارد.

ویژگیهای چرم ورنی: ،رویه کاملا صاف، براق و آینه ای، واکس خور (واکس فوری و مایع)

چرم سافتی (Soft Finished Leather)

چرم سافتی یکی از انواع مرغوب چرم است که از لایه سطحی پوست حیوان (Top-Grain) تولید می‌شود و در مقایسه با چرم ساده (معمولی) ظاهری نیمه‌براق دارد، در حالی که نسبت به چرم ورنی (لاکی) مات‌تر است. این نوع چرم به دلیل پرداخت خاص و روغن‌کاری سطح، از استحکام و دوام بالایی برخوردار است.

ویژگیهای چرم سافتی: نیمه براق، صاف و روغنی، واکس خور

چرم فلوتر (Pull-Up Leather)

چرم فلوتر نوعی چرم با ساختار خاص و طرح‌دار است که به دلیل فرآیند تولید منحصربه‌فرد، دارای برجستگی‌های قابل لمس روی سطح خود می‌باشد. این چرم معمولاً ضخامت بیشتری دارد و به همین دلیل از مقاومت بالایی در برابر چروک‌شدگی و ترک‌خوردگی برخوردار است.

ویژگیهای چرم فلوتر: رویه‌ی طرح‌دار ضد چروک، مقاومت بسیار بالا در برابر ترک، واکس خور

چرم میلینگ (Milled Leather)

چرم میلینگ از نظر ظاهری شباهت‌هایی به چرم فلوتر دارد، اما با طرح‌های ریزتر و برجستگی‌های کم‌حجم‌تر شناخته می‌شود. این چرم به دلیل ضخامت کمتر، نرمی و انعطاف‌پذیری بالاتری دارد، در حالی که همچنان خاصیت ضدچروک و مقاومت در برابر ترک را حفظ کرده است.

ویژگیهای چرم میلینگ: طرح‌دار (طرح ریز)، ضد چروک و ضد ترک، ضخامت کم، نرم و دارای انعطاف بالا

چرم نبوک

چرم نبوک یا پتینه از نظر ظاهری کاملا مات است و این امر باعث زیباتر دیده شدن چرم در رنگ‌های مختلف می‌شود. با کشیدن دست بر روی چرم نوبوک حس پوست طبیعی ملموس است. چرم نوبوک هم می‌تواند طرح‌دار باشد، هم ساده.

ویژگیهای چرم نوبوک (پتینه): رویه کاملا مات

چرم لیزارد

چرم لیزارد نوعی چرم است که از پوست سوسمار به دست می‌آید. این چرم به دلیل نقش‌ها و بافت به خصوص خود، از محبوبیت بالایی در تولید محصولات لوکس و خاص برخوردار است. پوست سوسمار دارای ساختاری متراکم و بافتی منحصر به فرد است که به چرم لیزارد ظاهری متمایز و برجسته می‌بخشد. این نوع چرم بیشتر در تولید محصولاتی مانند کیف، کفش، کمربند، و حتی برخی از لوازم جانبی دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چرم کروکو

این نوع چرم از پوست واقعی کروکودیل یا برخی دیگر از خزندگان مانند مار، سوسمار و مارمولک‌ های بزرگ به دست می‌ آید. به دلیل محدودیت‌های قانونی و سخت‌ گیری‌ های محیط‌ زیستی، این نوع چرم بسیار گران‌ بها و نادر است و بیشتر در محصولات لوکس و کلکسیونی مورد استفاده قرار می‌ گیرد.

چرم پیتون

چرم طبیعی مار پیتون یکی از جذاب‌ترین و منحصر به‌فردترین انواع چرم است که در دنیای مد و فشن به‌ دلیل بافت زیبا و الگوهای خاص خود شهرت دارد. این چرم که از پوست مار پیتون به‌دست می‌آید، به‌دلیل زیبایی خاص و استحکام بالای خود، در تولید محصولات لوکسی همچون کیف‌های چرم، کمربند چرم، جاکارتی چرم و حتی ست چرم زنانه و مردانه استفاده می‌شود.

چرم هورس(Horse Leather)

در اصل، چرم هورس(Horse Leather) از فرآوری پوست حیواناتی مانند اسب، گاو، بز و شتر تولید می‌شود. بافت و سطح این نوع چرم بسیار خاص است و ظاهری مخملی و پرزدار دارد. برخلاف چرم‌های دیگر که سطح صاف و براق دارند، چرم هورس دارای سطحی مات و مخملی است که از این نظر به چرم نبوک شباهت دارد، اما تفاوت‌هایی نیز با آن دارد که در ادامه بررسی خواهیم کرد.

در فرآیند تولید چرم هورس، پوست حیوانات به طور خاصی دباغی و پرداخت می‌شود. این نوع پرداخت باعث می‌شود تا چرم هورس به یکی از زیباترین و مقاوم‌ترین انواع چرم طبیعی تبدیل شود. از آنجا که چرم هورس خاصیت تغییر رنگ دارد و با استفاده مداوم ظاهر قدیمی و آنتیک به خود می‌گیرد، بسیاری از علاقه‌مندان به استایل‌های کلاسیک و لوکس، این چرم را برای محصولات خود انتخاب می‌کنند.

چرم شتر مرغ

چرم شتر مرغ را بهترین و گران ترین پوست دنیا می دانند که برای ساخت محصولات لوکس مانند کیف و کفش، مانتو و کت استفاده می شود. این چرم نسبت به چرم گاو و گوسفند نرمتر و انعطاف پذیرتر است و از نظر ظاهری زیبایی منحصر به فردی دارد. وجود برجستگی های مربوط به فولیکول های پر در چرم بدن شترمرغ و شیار های رشته ای در چرم پای شترمرغ زیبایی خاصی را به آن بخشیده است که در پوست هیچ حیوان دیگری یافت نمی شود.

چرم شتر

چرم شتر یکی از کمیاب ترین انواع چرم موجود در بازار است که عمدتاً برای ساخت کیف و کفش مورد استفاده قرار می گیرد. این چرم شباهت زیادی به چرم گاوی دارد و دوام و استحکام آن بسیار بالاست. به عبارت دیگر الیاف ساختار این نوع چرم ده برابر بیشتر از چرم گاوی است.

چرم ماهی

چرم را می‌توان تقریبا از هر پوست حیوانی ساخت حتی از پوست ماهی. پوست ماهی یک نوع نادر از چرم است. سطح پوست اغلب بسیار نازک است. چرم ماهی جزو چرم‌های سبک به حساب می‌آید. این پوست در عین نازکی از قدرت کشش بالایی برخوردار است بطوریکه قدرت کشش چرم ماهی تا ۹۰ نیوتن می‌رسد. هیجان انگیزترین چرم در ۲۰ سال گذشته است که در دنیای صنعت مد ظاهر شده است.

چرم جیر

چرم جیر یا هورس از دومین لایه پوست حیوان به دست می‌آید. رویه‌ی چرم جیر شباهت زیادی با چرم پتینه دارد با این تفاوت که چرم جیر پرز بیشتری دارد. با دست کشیدن روی چرم جیر مخملی بودن آن کاملا حس می‌شود. رویه‌ی چرم جیر حالت مخملی دارد. به تصویر چرم جیر و پتینه دقت کنید. مشخصات ذکر شده و تفاوت این دو به راحتی قابل مشاهده است.

ویژگیهای چرم جیر (هورس): رویه‌ی مات، حالت مخملی خواب‌دار، واکس خور نیست

چرم اشبالت

چرم اشبالت از پایینترین قسمت پوست حیوان تهیه می‌شود و به این دلیل استحکام کمتری نسبت به بقیه چرم ها دارد. رویه چرم اشبالت دارای پرزهای بلند است و ظاهر متفاوتی با بقیه‌ی چرم‌ها دارد. چرم اشبالت رویه‌ی لاک خورده ندارد و از تمامی چرم‌ها منعطف‌تر است. (چرم اشبالت مثل یک پارچه ضخیم و سنگین است)

ویژگیهای چرم اشبالت: دارای پرز‌های بلند، کاملا مات، نرم و منعطف

چرم کراست

به چرمی اطلاق می شود که پس از گذراندن فرآیند دباغی به صورت کامل رنگ آمیزی بر روی آن انجام نمی شود. به بیانی دیگر فرآیند تولید چرم کراست بدین شکل است که پوست خام حیواناتی مانند گاو، بز و غیره با به کار گیری مواد شیمیایی به وت بلو تبدیل شده و پس از قرار گرفتن در شرایطی خاص در نهایت چرم کراست به دست می‌آید.

چرم چاپی

رویه‌ی چرم طبیعی با توجه به نیاز مصرف‌کننده به هر شکل و طرحی قابل تغییر است. این عمل توسط دستگاه پرس یا چاپ چرم انجام می‌شود. طرح‌دار بودن چرم نمی‌تواند دلیل طبیعی یا مصنوعی بودن آن باشد. امروزه رویه‌ی چرم‌ها با توجه به سفارش مشتری به طرح‌های مختلف ساخته و چاپ زده می‌شود.
همه انواع چرم‌ها (ساده، نوبوک، اشبالت و غیره) قابلیت طرح دار شدن را دارند.

ویژگیهای چرم چاپی: چاپ و طرح کاملا مشخص و نمایان روی جنس، تشخیص راحت از روی ظاهر جنس

چرم دست رنگ

یک نوع دیگر از چرم طبیعی که این روزها خیلی طرفدار پیدا کرده، چرم دست رنگ است. این چرم با روش‌های سنتی و با رنگ‌های گیاهی به‌صورت دستی رنگ‌آمیزی می‌شود و به همین خاطر ظاهر منحصربه‌فرد و کیفیت بالایی دارد. اگر می‌خواهید بیشتر درباره این نوع چرم بدانید، مقاله “چرم دست رنگ چیست و چه مزایایی دارد؟” را مطالعه کنید.

ویژگیهای چرم دست رنگ: طرح رنگی خاص و منحصر به فرد، ارزش بالا به دلیل رنگ آمیزی دستی

کاربردهای چرم

1. صنعت پوشاک: کت‌ها و ژاکت‌های چرم، دستکش‌های چرمی،‌‌ کمربند و اکسسوری
2. صنعت مبلمان: مبل و صندلی چرمی، روکش‌های خودرو، دکوراسیون داخلی
3. صنعت کفش: کفش‌های رسمی، چکمه‌های زمستانی، کفش‌های ورزشی
4. صنایع جانبی: کیف‌های دستی و اداری، جلد کتاب و دفتر، وسایل تزئینی

تغییرات چرم در طول زمان و اثرات آن

چرم با گذشت زمان دگرگونی‌های منحصر به فردی را تجربه می‌کند که هر کدام روایتی از کیفیت و اصالت آن هستند.

پتینه شدن زیباترین تحول چرم مرغوب است که به تدریج و کاملاً طبیعی روی سطح آن شکل می‌گیرد. این پدیده ارزشمند با افزایش سن چرم عمق و جلوه بیشتری پیدا می‌کند و نشانه بارز اصالت و کیفیت بالای چرم محسوب می‌شود.

ترک خوردن چرم پرده از کیفیت پایین آن برمی‌دارد و معمولاً در محصولات بی‌کیفیت مشاهده می‌شود. این مشکل ناشی از استفاده از رنگ‌های نامرغوب و روش‌های تولید غیراصولی است که در نهایت به جدا شدن رنگ‌دانه‌ها و ایجاد ترک‌های ریز منجر می‌شود.

پوسته شدن نشانه واضحی از چرم مصنوعی یا بی‌کیفیت است که در آن لایه رویی به تدریج از سطح زیرین جدا می‌شود. این عارضه بیشتر در چرم‌های مصنوعی دیده می‌شود و نتیجه عدم چسبندگی مناسب بین لایه‌هاست.

چرم مرغوب و اصل با گذشت زمان ارزش بیشتری پیدا می‌کند و ویژگی‌های منحصر به فردی از خود نشان می‌دهد. این چرم نرم‌تر و انعطاف‌پذیرتر می‌شود، رنگ آن یکدست تر و غنی‌تر می‌گردد و پتینه طبیعی زیبایی ایجاد می‌کند.

در مقابل چرم بی‌کیفیت به سرعت فرسوده می‌شود و ظاهری نامطلوب پیدا می‌کند. این نوع چرم زودتر از موعد دچار ترک و پوسته شدن می‌شود، رنگ آن مات و نامطلوب می‌گردد و انعطاف‌پذیری خود را از دست می‌دهد.

نگهداری مناسب رمز ماندگاری چرم مرغوب است و رعایت چند نکته ساده می‌تواند عمر آن را افزایش دهد. استفاده از مواد نگهدارنده مخصوص چرم، جلوگیری از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید و حفظ رطوبت مناسب محیط از جمله این موارد است.

اندازه گیری چرم برای خرید و فروش:

برای اندازه‌گیری چرم، اصطلاحات مختلفی استفاده می‌شود، پوست چرم بر حسب فوت مربع و عرض آن بر حسب آهن اندازه‌گیری می‌شود. پوست بر این اساس اندازه‌گیری می‌شود تا بتوان آنها را در درجه‌هایی که باید در زیر آنها قرار گیرند، تشخیص داد.

• آهن : اصطلاحی که برای اندازه‌گیری ضخامت چرم استفاده می‌شود، یک آهن معادل ۱/۴۸ اینچ (۰.۵۳ میلی‌متر) است.
• اونس : چرم تحت اصطلاح اونس وزن دارد، این واحد می‌تواند از کشوری به کشور دیگر و واحدهای مورد استفاده آنها متفاوت باشد، همچنین می‌تواند بر حسب کیلوگرم یا پوند باشد.
• فوت مربع : پوست‌ها قبل از ارسال برای فرآوری، بر حسب فوت مربع یا یارد اندازه‌گیری می‌شوند.

در سال ۱۹۱۹ میلادی طبق قرارداد اتحادیه چرم سازهای ایتالیا و اسپانیا اندازه پای چرم ۳۲/۹۹ در ۳۲/۹۹ سانتیمتر مربع تعریف شد، و در ایران هر پا حدوداً ۲۸ در ۲۸ سانتیمتر است.

بیشتر بخوانید: واحد اندازه‌ گیری چرم طبیعی و مصنوعی

نتیجه‌گیری:
چرم به عنوان ماده‌ای طبیعی و با ارزش، جایگاه ویژه‌ای در صنایع مختلف دارد. شناخت انواع چرم و ویژگی‌های آن به مصرف‌کنندگان کمک می‌کند تا انتخاب‌های آگاهانه‌تری داشته باشند. با پیشرفت فناوری‌های تولید، آینده چرم به سمت محصولات پایدارتر و دوستدار محیط زیست در حال حرکت است.